Jak hałas pozbawia nas energii

Stałe pobudzenie układu nerwowego hałasem przekłada się na obniżenie jakości życia w bardzo konkretny sposób: przebywając w zbyt głośnym otoczeniu będziemy stale zmęczeni. Za takie efekty odpowiada prosty mechanizm oparty na reakcjach układu nerwowego współczulnego.

Nieuświadomione, negatywne efekty oddziaływania hałasu na organizm dotyczą przeważającej większości społeczeństwa.

W hałasie przebywa codziennie większość z nas. Poranek pośród głośnych urządzeń w domu, hałas na ulicy w drodze do pracy czy szkoły, hałas w środkach komunikacji miejskiej i w samochodach, w stopniu zależnym od tego, jakie wygłuszenia posiada konkretny pojazd. Osiem godzin hałasu w pracy – gdyż bardzo niewiele zawodów oferuje pracownikom możliwość wykonywania swoich obowiązków w komfortowych warunkach akustycznych, a później powrót do domu – znowu w hałasie ulicznym.

Osoby wykonujące pracę zdalną wydają się być w lepszym położeniu i o ile zamieszkują w miejscu pozbawionym hałasu, to rzeczywiście ich model pracy od strony warunków akustycznych może być najlepszym istniejącym. Jednakże nie jest to regułą. Jeśli wykonujemy pracę zdalną podczas gdy organizm jest nieustannie bombardowany bodźcami dźwiękowymi o wysokim natężeniu i chaotycznym charakterze, to efekt przemęczenia niewspółmiernego do wysiłku, który świadomie podejmowaliśmy, również wystąpi. Na chaotyczne, niespodziewane hałasy wiele osób narażonych jest na osiedlach. Pomimo zamkniętych okien i zatyczek w uszach, które nie są w stanie wyeliminować hałasu całkowicie, mózg mimowolnie rejestruje nagłe dźwięki, trwające nieprzewidywalnie długo, jako potencjalne zagrożenie lub zakłócenie spokoju. To aktywuje układ nerwowy współczulny, odpowiedzialny za reakcję „walcz lub uciekaj”.

W konsekwencji obu wariantów codziennego narażenia na hałas podwyższa się poziom hormonów stresu. Adrenalina i kortyzol zalewają Twój organizm, powodując przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, zwiększenie napięcia mięśniowego i ogólne pobudzenie. Świadomie nie rejestrujemy tych reakcji, zwykle nie mamy pojęcia, że one dokonują się przez cały czas, gdy docierają do nas niechciane dźwięki.

Ich wynikiem jest wzmożona czujność: Twój mózg jest w stanie ciągłej gotowości, próbując przetworzyć i ocenić te liczne dźwięki. To wymaga dużego nakładu energii psychicznej i fizycznej. Warto pamiętać, że odbywa się to także wtedy, kiedy śpimy. Nawet jeśli nie budzisz się całkowicie, hałas może zakłócać głębokie fazy snu, co prowadzi do nagromadzenia długu snu i uczucia niewyspania.

Rezultatem łącznym jest kumulacja stresu i wyczerpanie zasobów. Długotrwałe narażenie na hałas, zwłaszcza od wczesnych godzin rannych, powoduje kumulację stresu w organizmie. Twoje zasoby energii są wyczerpywane, próbując sobie poradzić z tym ciągłym bombardowaniem sensorycznym. W wyniku tego po kilku godzinach większość osób będzie czuć się słabo i ospale. W obiegowym postrzeganiu tego stanu rzeczy uważa się, że jest to wynik wykonywania pracy, podczas gdy źródłem takiego samopoczucia dla wielu osób niekoniecznie są podejmowane w ciągu dnia czynności, ale narażenie na hałaśliwe otoczenie.

Nieprawidłowe rozpoznanie przyczyn złego samopoczucia przekłada się na niemożność pozbycia się go. Jeśli po pracy w hałasie pójdziemy na przykład do parku, w którym jest głośno od pobliskiej drogi czy basowego dudnienia z pobliskiego baru, to rezultatem będzie jeszcze większe wyczerpanie, a nie regeneracja. Ta mogłaby nastąpić dopiero wtedy, gdybyśmy mieli dostęp do ciszy. Realną ulgę przynosi bowiem oderwanie od stresora czyli w omawianym przypadku fizyczne oddalenie się od źródeł hałasu, które pozwala umysłowi odpocząć od ciągłego napięcia i skupić się na czymś innym.

Przebywanie w naturalnym środowisku obniża poziom hormonów stresu, spowalnia akcję serca i obniża ciśnienie krwi.

W kontekście fizjologii stresu dla poprawy samopoczucia po narażeniu na hałas należałoby zastąpić głośne, mechaniczne i chaotyczne dźwięki typowe dla antropogenicznego pejzażu dźwiękowego, dźwiękami o harmonijnej charakterystyce, które są dla organizmu kojące i nie wywołują reakcji stresowej. Przebywanie w naturalnym środowisku obniża poziom hormonów stresu, spowalnia akcję serca i obniża ciśnienie krwi. Układ nerwowy współczulny wycisza się, a aktywuje się układ nerwowy przywspółczulny, odpowiedzialny za relaks i regenerację. Pomocne jest też dotlenienie i ruch. Spacer w lesie wiąże się z dotlenieniem organizmu świeżym powietrzem i łagodną aktywnością fizyczną. To poprawia krążenie krwi, dotlenia mózg i wspomaga usuwanie produktów przemiany materii związanych ze stresem. W otoczeniu leśnym następuje stymulacja sensoryczna o niskim natężeniu. Naturalne bodźce wzrokowe (zieleń, światło słoneczne przebijające się przez liście), węchowe (zapach lasu) i dotykowe (powiew wiatru, uczucie podłoża pod stopami) są dla organizmu przyjemne i nie przeciążają układu nerwowego.

Ważne jest jednak aby podczas regeneracji dostępny był pełny zestaw opisanych powyżej elementów. Jeżeli wybierzemy się na spacer w lesie, gdzie co chwilę będą nas mijać z hukiem quady i crossy, słychać będzie wizg piły spalinowej, okrzyki, muzykę z głośników lub inne hałasy, to żadne efekty regeneracji organizmu nie nastąpią. Nie będzie się taki spacer znacząco różnił od wycieczki do miejskiego parku, gdzie do naszych uszu również docierają różne hałasy.

Wiele osób przebywających stale w hałasie odbierze pobyt w cichym otoczeniu jako nieprzyjemny. Organizm regularnie narażany na hałas jest rozstrojony, nie przejdzie w tryb relaksu w kilka minut po opuszczeniu (hałaśliwego) samochodu, autobusu, czy pociągu, którym dojedziemy w plener. Możemy przyjąć, że minimalny czas „dochodzenia do siebie” po stresie akustycznym to 1 godzina spaceru w naprawdę cichym otoczeniu. W jej trakcie możliwe jest uczucie słabości, niepokoju, oszołomienia, zawrotów głowy do mdłości włącznie. Są to typowe i naturalne objawy deregulacji układu nerwowego, który w korzystniejszym otoczeniu próbuje powrócić do równowagi hormonalnej zaburzonej hałasem.

Ale uwaga! Jeżeli dbamy o dostęp do ciszy i regularnie zapewniamy sobie regenerację po przebywaniu w hałasie, to złe samopoczucie w momencie opuszczenia szkodliwego otoczenia utrzyma się tylko przez pewien czas, po czym minie. W miarę trwania spaceru, pod wpływem kojącego środowiska naturalnego, dochodzi do stopniowej regulacji układu nerwowego i powrotu lepszego samopoczucia.

Jeżeli jednak ktoś w hałasie przebywa stale i nie dba o interwały ciszy, to przeniesienie się w spokojne otoczenie będzie dla niego doświadczeniem długotrwale nieprzyjemnym. Jeżeli organizm jest zaburzony oddziaływaniem hałasu w bardzo znaczącym stopniu, to może nie wystarczyć ani godzina ani jeden dzień czy nawet tydzień aby przywrócić równowagę w organizmie. Z tego wynika fakt, że osoby przebywające na co dzień w bardzo intensywnym hałasie, nie dbające o higienę akustyczną będą dążyć do otoczenia się jakimkolwiek hałasem wszędzie, gdzie się znajdą, ponieważ dla nich, w całej ich nieświadomości krzywdy jaką wyrządzają swojemu zdrowiu nie dbając o redukowanie hałasu w otoczeniu, cisza równoznaczna jest z nieprzyjemnymi objawami fizjologicznymi.

Niemożność szybkiego przejścia w stan relaksu i regeneracji przez osoby zbyt długo narażone na intensywne hałasy jest przykładem tego, jak silnie środowisko akustyczne może wpływać na nasze samopoczucie fizyczne i psychiczne. Uzmysławia nam jak ważne jest poszukiwanie miejsc i aktywności, które pozwalają na regenerację po ekspozycji na stresory zanim dojdzie do takiej degradacji organizmu, gdy relatywnie łatwe przestawienie go w tryb odpoczynku staje się niemożliwe.